CUỘC ĐẤU
TRANH VỚI FORMOSA CÒN LÂU DÀI
Chuyên gia Nguyễn
Trần Bạt
Nhìn lại các phản ứng của
chính quyền trong vụ việc này, ông có nhận xét gì?
Ở
đây có ba mặt cần phân tích:
●
Về khoa học thì đây là một bài toán rất phức tạp về khoa học kinh tế. Nếu giải
quyết triệt để vấn đề về môi trường thì đầu tư cho công nghệ xử lý chất thải sẽ
rất đắt, không có lợi cho nhà đầu tư. Nói cách khác, nếu xét dự án này là thuần
túy kinh tế thì rất khó. Nó là áo khoác của một vấn đề gì đó thì không ai muốn
nói và có quyền nói đến một cách rõ ràng.
●
Thứ hai, về pháp lý, nơi xảy ra vụ việc là một môi trường mở. Có nhiều yếu tố
có thể tham gia vào quá trình gây ra các hậu quả mà chúng ta đã thấy. Chất độc
làm chết cá có thể đến từ nhiều nguồn, thậm chí có thể được chủ động gây ra bởi
nhiều nguồn, làm rối loạn năng lực nhận định về mặt pháp lý đối với thủ phạm của
sự cố này. Việc làm một đường ống ngầm để xả thải là một sự tự tố giác mình của
Formosa. Liên quan đến chuyện này còn có cả mặt yếu kém của quản lý nhà nước. Mặt
yếu kém này cũng đáng lên án, đáng phân tích không hề kém gì các mặt tiêu cực
hay mặt độc ác của nhà đầu tư. Những nhà quản lý VN hoàn toàn không có đủ kinh
nghiệm để thấy trước tất cả các hậu quả pháp lý như thế này.
● Khía cạnh thứ ba là chính trị. Đây là một bài toán vô cùng khó, tất cả tác hại
trên thực tế của dự án đã chạm đến sát sườn của đời sống xã hội, Nhà nước phải
chịu trách nhiệm chính trị về hiện tượng Formosa. Trong các yếu tố cấu tạo ra đời
sống của xã hội VN, môi trường sống là quan trọng số một.
Vậy ông cảm nhận thế nào
về cuộc đấu tranh tới đây để Formosa phải khắc phục sự cố?
Về
mặt thủ tục thì phải có Bộ Công an. Tôi nghĩ rằng Bộ Công an sẽ không chủ quan,
họ sẽ huy động các lực lượng khoa học và công nghệ của đất nước tham gia như một
lực lượng cộng tác. Bộ Công an là một lực lượng chuyên nghiệp, họ có ngôn ngữ
thể hiện dưới khả năng xét hỏi, khả năng áp đặt nếu muốn, có kỹ năng khẳng định
nếu cần. Bằng các biện pháp nghiệp vụ họ có thể làm tốt chuyện này.
Tuy
nhiên, đây là một cuộc khủng hoảng môi trường, hậu quả của nó sẽ lâu dài, cho
nên quá trình để giải quyết sự cố này là một quá trình đấu tranh lâu dài để cải
tạo lại môi trường. Chúng ta phải đề phòng ngay cả sự phá sản của Formosa. Nếu
điều đó xảy ra chúng ta có thể mất đối tượng chịu trách nhiệm khắc phục hậu quả.
Tập
đoàn Formosa bé hơn so với tập đoàn dầu khí BP, mà BP thì thiếu một chút nữa là
phá sản do sự cố tràn dầu ở vịnh Mexico, làm ảnh hưởng đến 5 bang của nước Mỹ.
Đến bây giờ 6 năm trôi qua rồi, những hoạt động khắc phục hậu quả vẫn còn đang
diễn ra và họ đã phải chấp nhận mức đền bù thiệt hại là hơn 20 tỉ USD.
Hollywood đã xây dựng những bộ phim nói về việc khắc phục hậu quả của hiện tượng
tràn dầu của BP. Formosa cũng là một đề tài phim ảnh có thể khai thác. Cần phải
có những tư liệu, những phân tích dân sự như thế để nhân loại, để nhân dân
chúng ta thấy rằng Chính phủ chúng ta vất vả thế nào trong việc bảo vệ quyền lợi.
Đây
là một cuộc đấu tranh có thật, rất có thể là giữa những người trung thực khi xử
lý hậu quả và phải khôn ngoan mới xử lý được.
Không kiểm điểm, dân
sẽ không tin
Ở trên ông có nói về
trách nhiệm chính trị, phải chăng ý của ông là cùng với cuộc đấu tranh để buộc
Formosa nhận lỗi và khắc phục, thì cũng cần xử lý trách nhiệm của cơ quan quản
lý nhà nước?
Trong
chuyện này, chúng ta buộc phải kiểm điểm trách nhiệm những người quản lý nhà nước
một cách sâu sắc. Việc này sẽ đem lại giải pháp chính trị, làm cho nhân dân thấy
rằng chúng ta có sai nhưng đã rút kinh nghiệm một cách trung thực. Nếu không tự
kiểm điểm về chuyện này một cách sâu sắc, nhân dân sẽ không tin vào thông báo của
Chính phủ, dù thông báo ấy là thật.
Chính phủ đã phê bình địa
phương phản ứng chậm, các bộ xử lý còn lúng túng đấy thôi?
Chính
vì sự phức tạp về mặt khoa học, pháp lý và cả phức tạp về hậu quả chính trị nên
Chính phủ có sự lúng túng, do dự và cả sự cẩn thận trong việc chuẩn bị công bố
thông tin. Cả ba mặt chính trị, khoa học và pháp lý đều tác động một cách không
tích cực đến độ tự do của Chính phủ trong việc công bố.
Xã
hội phải hiểu như thế, để không chỉ biết đòi hỏi mà thiếu sự cảm thông với
Chính phủ. Không cảm thông và không hiểu Chính phủ nhiều khi dẫn đến những thiệt
hại. Chính điều đó đã làm cho nước Anh trượt chân trong một dự án chính trị
quan trọng, đó là rời khỏi EU.
Đừng coi thường những dự án kiểu Formosa, nó rất dễ dàng đẩy đến những cú trượt
chân chính trị quan trọng, nếu chúng ta vụng về trong ứng xử. Nên nhớ rằng đi từ
Formosa đến Brexit không xa lắm. Nếu nghiên cứu về các tình huống khủng hoảng
thì Formosa là một tình huống khủng hoảng.
Sự do dự ấy là bắt buộc. Đấy là sự thận trọng của những người quản lý trên cơ sở
thiếu hụt những kinh nghiệm trên cả ba khía cạnh.
Thế còn sự vụng về mà ông
nói trong những xử lý vừa qua là gì?
Sự
vụng về thể hiện ở nhiều cấp khác nhau. Những tuyên bố khác nhau của các Bộ là
một thể hiện vụng về. Việc đưa ra nguyên nhân thủy triều đỏ cũng là vụng về. Sự
thông báo khác nhau của các tỉnh là một sự vụng về và thiếu hiểu biết. Khi thấy
việc minh bạch thông tin trước dư luận là một thái độ chính trị được hoan
nghênh thì các tỉnh đua nhau minh bạch nhưng lại có một mối quan hệ phối hợp
không rõ ràng, nên biến tất cả những hành động của các chính quyền địa phương
thành vụng về. Anh nọ vô tình tố giác các nhược điểm của anh kia, thiếu hiểu biết
khoa học, thiếu hiểu biết pháp lý, thiếu hiểu biết về chính trị và thiếu phối hợp
chính trị, tất cả những yếu tố đó tạo ra sự vụng về.
|
Sau sự kiện cá chết hàng loạt, ngày
18.5, Sở TN-MT Hà Tĩnh mới cho lắp đặt Trung tâm quan trắc tự động nhằm giám
sát việc xả thải của Formosa
|
Không ai mang nhà máy
thép, điện ra biển
Ông có cho rằng, câu chuyện
Formosa là một bài học đắt giá giữa phát triển và môi trường?
Càng
phát triển bao nhiêu vấn đề môi trường sống càng quan trọng bấy nhiêu. Theo nhận
định của tôi, vấn đề môi trường sống đã trở thành vấn đề chính trị toàn cầu.
Suy nghĩ mơ hồ về vấn đề môi trường sống chính là thiếu trách nhiệm chính trị
chứ không phải đơn thuần là thiếu hiểu biết. Chúng ta chậm phát triển so với
nhiều quốc gia, có thể kinh nghiệm về môi trường là chưa sâu sắc vì chưa có thực
tế, chúng ta có thể thông cảm với Chính phủ về chuyện này, nhưng ý thức tổng thể
về giá trị chính trị của môi trường sống thì không thể thiếu. Bởi vì nó động chạm
ngay lập tức đến đời sống của người dân, Đây là một sự cố môi trường có ảnh hưởng
tiêu cực nhất, nguy hiểm nhất và rộng lớn nhất đến đời sống của nhân dân từ trước
đến nay. Cho nên đối với các lực lượng lãnh đạo thì đây là trách nhiệm chính trị.
Khi Trung Quốc tăng trưởng đến 12%/năm, có nhà báo quốc tế đến hỏi tôi. Tôi
nói, nếu cộng cả chi phí để giải quyết hậu quả môi trường thì tăng trưởng của
Trung Quốc chỉ khoảng 3%/năm là cùng. Tức là số tiền phải bỏ để khắc phục hậu
quả môi trường tương đương với 9% tăng trưởng GDP, chưa nói đến việc khắc phục
hậu quả về mặt sức khỏe của người dân. Cho nên nếu không cảnh giác và không
nhìn nhận một cách khoa học thì phát triển sẽ là một công cụ, một phương pháp tự
sát. Chúng ta đang tự sát khi để môi trường sống của mình bị hủy hoại.
Chúng
ta có một nơi đã từng làm thép rồi, đó là nhà máy thép Thái Nguyên. Đầu tư ban
đầu của chúng ta ở đấy rất lớn, nhưng người ta khai thác ở Hà Tĩnh mà không
khai thác cái đã có sẵn ở Thái Nguyên. Những người lãnh đạo hay những người quản
lý ngành nghề này chắc chắn phải thấy ngay như vậy là có vấn đề. Tôi không hiểu
sao người ta từ chối làm thép ở đó, nơi có đất mênh mông để có thể làm các hồ
chứa chất thải và xử lý một cách từ tốn theo các kinh nghiệm thế giới.
Trên thế giới này không ai đem nhà máy thép ra ven biển để làm. Ở đất nước
chúng ta người ta mang những nhà máy luyện thép và làm nhiệt điện ra bờ biển, tức
là mang ra bãi tắm chung của nhân loại 7 tỉ người, tôi không thấy ở đâu mà người
ta lại liều đến thế.
Thế còn có bài học nào cần
rút ra trong phân cấp, phân quyền cấp phép dự án đầu tư hay không?
Tôi
cho rằng quy mô dự án thì cấp dưới có thể làm được nhưng quy mô tai họa các dự
án mang lại thì không thể phó thác cho cấp dưới được. Khi xem xét để dự án được
cấp phép, các nhà lãnh đạo quên mất rằng dưới chân Đèo ngang có một dòng hải
lưu làm trôi dạt tất cả các cặn bã của vùng Kỳ Anh vào Quảng Bình và các tỉnh
miền trung khác. Lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh không đủ điều kiện để cân nhắc về dòng hải
lưu ấy và vô tình cấp phép cho dự án, mang lại tai họa cho tỉnh mình và cả các
tỉnh bạn. Hậu quả chính trị của dự án Formosa không nằm trong phạm vi tỉnh Hà
Tĩnh nữa.
Nói như thế để thấy rằng chúng ta không nhìn nhận vấn đề này đến đầu đến đũa.
Chúng ta thả cho các dự án có ưu thế thải ra nhiều chất thải công nghiệp độc hại
được xây dựng ven biển, tức là chúng ta có kế hoạch đầu độc biển mà không biết.
Chi Hiếu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét