TRUNG QUỐC MUỐN GÌ?
Cao Huy Thuần
Cách đây chỉ hơn hai mươi năm, thế giới nói đến Trung
Quốc như một cường quốc đang lên – a
rising Power. Và lo ngại đặt câu hỏi: ông lên như thế thì ông sẽ lên đến
đâu, và lên đến đó thì ông sẽ làm gì? Hai mươi năm sau, Trung Quốc đã lên vượt
bực, lên cực nhanh, làm cả thế giới chóng mặt, và câu hỏi đâm ra lo ngại một
cách chính xác hơn: ông lên như thế thì liệu chiến tranh có xảy ra không?
Mươi năm trước đây, dưới khẩu
hiệu của Đặng Tiểu Bình, “thao
quang dưỡng hối” giấu sức
mạnh chờ thời gian, Trung Quốc đã làm thế giới tưởng rằng ông trỗi dậy một cách
hòa bình, rằng “Trung Quốc mạnh lên thì cả thế giới đều được phúc lợi chung”.
Sau đó không lâu, thế giới bừng tỉnh giấc nam kha hòa bình khi giọng ông thay
đổi, tác phong thay đổi, từ mềm thành cứng, từ thủ thành công, từ lịch sự đến
đe dọa, gây hấn, trịch thượng. Ông bốp chát với Mỹ, căng thẳng với Nhật, trấn
áp lân bang, lè lưỡi bò liếm hết Biển Đông, liếm tất, không chừng liếm qua đến
cả Ấn Độ Dương. Vậy thì chiến tranh là hậu quả phải tiên liệu cùng với cái đà
trỗi dậy của ông? Ông muốn gì? Đó là câu hỏi đặt ra trong sách báo ngày nay.
Không ai trả lời được câu hỏi vì
một lẽ giản dị: không ai đoán trước được tương lai, huống hồ là tương lai của
Trung Quốc mà ai cũng biết là phức tạp và khó lường. Bề mặt của chiếc mề đay
Trung Quốc là một sức mạnh ghê gớm, về quân sự, về kinh tế. Nghe nói Trung Quốc
sẽ vượt qua Mỹ trong vài chục năm tới, đã thất kinh. Quỹ Tiền tệ quốc tế IMF còn
tính toán khiếp đảm hơn nữa: kinh tế Trung Quốc sẽ qua mặt Mỹ từ đây đến năm
2016. Nhưng cái mề đay lại có mặt trái mà ai cũng biết: nhũng lạm, bất bình
đẳng xã hội, bất ổn định, nghi ngờ về chính đường lối phát triển… Có chắc cái
đà phát triển này sẽ tiếp tục như thế hay không? Không biết chắc Trung Quốc sẽ
như thế nào mà trả lời câu hỏi “Trung Quốc muốn gì” trong tương lai thì có khác
nào chưa ăn mà đã hỏi có ngon không. Cho nên, đối với anh nhà giáo chỉ biết lý
thuyết, có trả lời thì cũng chỉ mượn lý thuyết mà trả lời, mong lấy lý thuyết
mà soi đường cho thực tế.
Vậy thì, từ trước đến gần đây,
mọi lý thuyết về tương lai của Trung Quốc đều căn cứ trên cái nhìn từ bên ngoài, nghĩa là trên những
tiêu chuẩn khách quan về sức
mạnh, cho rằng như thế mới “khoa học”, bởi vì đó là những tiêu chuẩn có
thể đánh giá được, đo lường được. Quân sự, kinh tế, dân số, kỹ thuật, tài
nguyên, địa chính trị… là những tiêu chuẩn như vậy. Nhưng khi đặt câu hỏi “Trung
Quốc muốn gì?” thì những tiêu chuẩn khách quan ấy không đáp ứng đủ thỏa mãn vì
người hỏi cần biết thâm ý của Trung Quốc ở trong thâm sâu ý định. Cái gì ở
trong đầu một cá nhân, ta đã khó biết, làm sao biết được cái gì ở trong đầu một
tập thể? Tuy vậy, đây mới chính là điều quan trọng, có lẽ là quan trọng hơn cả,
để hiểu ông khổng lồ láng giềng của ta. Vậy thì bằng cách nào dò biết thâm ý?
Câu hỏi đặt ra sự cần thiết phải có một cái nhìn nữa từ bên trong của sức mạnh để bổ túc cho cái nhìn từ
bên ngoài. Cái nhìn từ bên trong ấy cũng phải căn cứ trên một tiêu chuẩn khách
quan. Tiêu chuẩn gì? Trả lời: phương pháp duy nhất để biết “Trung Quốc muốn
gì?” là đặt câu hỏi “Trung
Quốc là gì?”. Chính xác hơn: “Trung Quốc tự định nghĩa mình là
gì?” Chỉ mới gần đây, lý
thuyết về quan hệ quốc tế mới đặt nặng tiêu chuẩn văn hóa như thế. Và đúng vậy, trong thời sự
quốc tế, càng ngày văn hóa càng là yếu tố quan trọng hàng đầu quyết định hòa
bình, căng thẳng, hay chiến tranh giữa các quốc gia hay các tập thể dân tộc.
Bài viết này, như vậy, thuật lại
hai lối nhìn lý thuyết, từ bên ngoài và từ bên trong. Từ bên ngoài, nhìn khả năng của sức mạnh. Từ bên trong, nhìn cách
một dân tộc tự định nghĩa về mình. Lối nhìn thứ nhất chủ trương:
ý định biểu lộ qua khả năng. Anh mạnh lên thì anh sẽ có ý định của kẻ mạnh. Lối
nhìn thứ hai chủ trương: anh tự định nghĩa về anh như thế nào thì anh phát
triển sức mạnh của anh lên thế ấy. Vậy, hãy bắt đầu với lối nhìn thứ nhất.
I. Nhìn từ bên ngoài: khả
năng
Hiểu theo nghĩa rộng, “khả năng”
bao trùm cả lĩnh vực kinh tế. Hiểu theo nghĩa hẹp, “khả năng” chủ yếu đặt trên
lĩnh vực quân sự. Nhìn vấn đề dưới khía cạnh kinh tế, các chủ thuyết tự do
(liberalism) cho rằng vì trật tự thế giới hiện nay buộc phải mở rộng giao
thương, Trung Quốc muốn mạnh lên bắt buộc phải nương theo trật tự ấy, không làm
khác được, phá vỡ nó là đi ngược lại với chính lợi ích của Trung Quốc. Chúng
tôi dang tay ra đón anh vào chơi trong trật tự này để chúng ta cùng trù phú lên
với nhau: đó là lập luận của Mỹ và Âu châu từ đầu cho đến bây giờ. Trong trật
tự này, mọi nền kinh tế đều liên đới với nhau, một kẻ đau là tất cả đều bị
nhiễm, không ai có lợi gì để muốn một Trung Quốc yếu. Hơn nữa, bây giờ anh đã
mạnh rồi, anh hãy củng cố thêm trật tự ấy, hãy cùng chúng tôi trừng phạt kẻ nào
phá rối trật tự: Bắc Hàn, Iran, Syria, nội chiến ở Sudan, cướp biển ở Somali,
phát tán nguyên tử, khủng hoảng kinh tế, thời tiết hâm nóng… bao nhiêu ách tắc
trên thế giới đang cần đến anh để dẹp bỏ, anh hãy chứng tỏ anh là một cường
quốc có trách nhiệm. Một trật tự thế giới ổn định là điều kiện tất yếu để phát
triển kinh tế, thị trường phải thay thế cho chiến tranh, cạnh tranh thay thế vũ
khí. Make money, not war! Lạc quan, tín đồ của chủ thuyết này
giữ vững lập trường dù Trung Quốc đã trở nên hung hãn, và dù cạnh tranh của
Trung Quốc sát phạt không thua gì dao kiếm, sức mạnh mềm xâm nhập cả những lĩnh
vực chiến lược ở cả châu Âu. Mà không phải chỉ giới đại học: các nhà nghiên cứu
chính sách ở Mỹ cũng không ngớt khuyên răn: với Trung Quốc, hãy thuyết phục,
đừng bao vây. Persuasion, not
containment 1.
Thuyết tự do còn lạc quan trên
địa hạt xã hội. Trung Quốc càng trù phú, giới trung lưu càng phát triển. Giới
trung lưu càng phát triển, nền tảng xã hội của dân chủ càng mở rộng. Dân chủ
càng mở rộng, chế độ càng khó làm chiến tranh. Nghe rất hợp lý. Nhưng thế nào
là “trung lưu”? Mấy ai đồng ý với ai về định nghĩa, về tiêu chuẩn. Và mấy ai
đồng ý với ai về mối liên hệ cơ hữu giữa giới trung lưu và chiều hướng dân chủ
ở Trung Quốc? Tuy vậy, mỗi khi bàn về chiến tranh hay hòa bình, thế nào cũng có
người đặt tin tưởng trên giới trung lưu: họ đang giàu lên, họ đang hưởng lợi,
dại gì họ lao đầu vào chiến tranh để mất phú quý? Huống hồ Trung Quốc còn cần
phát triển thêm kinh tế nữa để mạnh hơn, để vượt qua Mỹ như người ta nói. Bởi
vậy, dù căng thẳng chăng nữa, họ dại gì cắt đứt liên đới hỗ tương giữa kinh tế
của hai nước để đi vào tình trạng điên rồ mà giới chuyên gia quân sự ngày
trước, trong thời chiến tranh lạnh với Liên Xô, gọi là “tình trạng tiêu diệt hỗ
tương” (MAD) nếu một bên bấm nút nguyên tử? 2.
Nếu tôi, người viết bài này, là chuyên gia Mỹ, chắc tôi cũng có thể chủ trương
như vậy, bởi vì tin tưởng lạc quan ấy có thể thích hợp với hoàn cảnh và lợi ích
của nước Mỹ. Nhưng tôi lại là người Việt Nam, sống sát nách Trung Quốc, quá
biết kinh tế có thể giết trọn một nước, không cần súng đạn, cho nên quá lạc
quan vào chủ thuyết liên đới kinh tế không phải là thái độ của tôi. Và thú
thật, tôi có thiện cảm hơn với những chuyên gia Mỹ chống lại thuyết ấy, cho
rằng dù có căng thẳng, dù chủ trương bao vây, vẫn có thể đồng thời giao thương
kinh tế, không việc gì phải cong lưng nhân nhượng, nhất là khi cán cân thương
mại giữa hai nước có lợi cho Trung Quốc. Vả chăng, chắc gì liên đới kinh tế hỗ
tương là giá trị cao nhất trong tính toán của Trung Quốc? Ví thử Đài Loan tuyên
bố độc lập, Bắc Kinh sẽ chọn thái độ gì, chiến tranh hay lợi ích kinh tế hỗ
tương? Lại ví thử Trung Quốc nghĩ rằng một chiến tranh chớp nhoáng ở Biển Đông
với một mình chiếc đũa Việt Nam, đặt Mỹ và cả vùng trước sự đã rồi, không mang
lại những hậu quả kinh tế tai hại như một chiến tranh dài hạn, liệu Trung Quốc
không biết ra tay như đã từng ra tay ở Hoàng Sa, Gạc Ma? 3.
Chiến tranh thế giới thứ nhất có thể còn mách nước cho Trung Quốc: Anh, Pháp,
Nga vẫn giao thương mạnh mẽ với Đức trong hai thập kỷ trước chiến tranh, mặc dù
Tam Cường ấy đã liên minh với nhau để bao vây Đức. Chiến tranh, như có tác giả
đã viết, không ngăn cấm hai bên địch thủ tiếp tục giao thương với nhau nếu thấy
điều đó có lợi cho cả hai 4.
Vì những lẽ trên, tôi thấy chủ
thuyết tả thực (realism) hợp với Việt Nam hơn và thấy gần gũi hơn với tác giả
đại diện sáng chói của thuyết ấy, Mearsheimer. Tôi tóm tắt dưới đây luận thuyết
của ông 5.
Trước hết là nhận định của phái
tả thực nói chung về hệ thống quốc tế: đây là một hệ thống vô chính phủ, trong
đó mỗi quốc gia đều nhắm đến mục đích tối thượng là bảo vệ sự sống còn bằng
cách duy trì và tăng cường sức mạnh. Quan tâm về sức mạnh đưa đến cạnh tranh để
mạnh hơn vì ai cũng sợ ai. Bởi vậy, các nước lớn phát triển sức mạnh đến tối đa
để cạnh tranh thắng lợi với các nước mạnh khác, để chiếm ưu thế trên cán cân
lực lượng, và tiến tới thống trị thế giới.
Có một lúc, dưới thời tổng thống
Bush, người ta tưởng nước Mỹ đã đạt đến mức chúa tể như vậy. Bây giờ thì ai
cũng thấy: dù mạnh đến đâu, nước Mỹ ở bên kia Thái Bình Dương cũng không thể
một mình làm chủ trên phần đất bên này Thái Bình Dương. Điều mà nước Mỹ có thể
làm, giống như các đại cường đã làm trong lịch sử, là đô hộ trên vùng địa lý
của mình và ngăn cản không cho một ông đại cường nào khác đô hộ trên vùng địa
lý ấy. Đã là bá chủ vùng thì không ông nào muốn thấy một ông đại cường khác mon
men đến vùng mình để cạnh tranh. Nước Mỹ đủ mạnh để không ai dám đến cạnh tranh
ở châu Mỹ, nhưng đó là cố gắng mà nước Mỹ đã làm với xương máu chiến tranh
trong suốt cả thế kỷ từ khi lập quốc. Điều mà nước Mỹ đã làm, điều mà các cường
quốc khác đã làm trong lịch sử, tại sao bây giờ Trung Quốc không làm? Bộ Trung
Quốc là ông thầy tu? Là ông thánh? Là con gà trống thiến? Trung Quốc cũng sẽ
ngăn cản không cho nước Mỹ can thiệp vào vùng của ông. Ngược lại, nước Mỹ cũng
sẽ không để cho ông tự do hoành cứ trong vùng ấy. Và, cũng theo đúng luận lý
của sức mạnh và thực tế của lịch sử, Trung Quốc sẽ mon men thọc gậy bánh xe vào
vùng lãnh địa của nước Mỹ ở châu Mỹ như đã bắt đầu và đang tiếp tục hành động
như vậy hiện nay.
Cho đến bây giờ, nước Mỹ tung
hoành trên thế giới được là vì nước Mỹ yên tâm về an ninh trong vùng ảnh hưởng
của mình, chẳng ai dám phá rối trừ anh Cuba xấc xược. Trong vòng vài chục năm
nữa, nếu Trung Quốc vượt được Mỹ như có nhiều người nói thế, tại sao Trung Quốc
lại không tung hoành dọc ngang trên thế giới như Mỹ hiện nay? Và khi đó, cũng
để yên tâm về an ninh trong vùng mình, tại sao Trung Quốc không làm như Mỹ,
nghĩa là, trước hết, dẹp tan mọi tranh chấp chủ quyền, áp đặt chặt chẽ thống
trị trong vùng, không ai được nói khác, làm khác, cựa quậy khác, mơ mộng khác,
đảo nào cũng là đảo của ta, biển nào cũng là hồ tắm của con cháu Mao chủ tịch?
Những gì thế giới đã chứng kiến trong hơn chục năm qua cho thấy rõ đường đi
nước bước ấy: tăng cường hạm đội, lè lưỡi bò, liếm hết đảo kể cả với Nhật, phản
đối việc Mỹ tập trận với Hàn Quốc ở Hoàng Hải năm 2010, bàn luận thiết lập “chuỗi
dây chuyền hải đảo thứ nhất”, rồi “dây chuyền hải đảo thứ hai”… Nếu thực hiện
được, Nhật và Phi hết đường đồng minh với Mỹ. Chưa kể việc bàn tính thành lập
một “hạm đội nước xanh” để làm chủ đại dương, làm chủ an ninh hải lộ, chẳng lo
ai bịt ống dầu dẫn từ Trung Đông. Và cũng chưa kể, Việt Nam ơi, hành động đặt
giàn khoan trong vùng kế cận Hoàng Sa, ngang nhiên như đào giếng trong vườn
nhà.
Bước đi vững chắc như cọp săn
mồi, ý đồ lồ lộ, ngôn từ trịch thượng anh cả, ngày nay ai mà chẳng thấy an ninh
của mình bị đe dọa nghiêm trọng trước thực tế một sức mạnh khổng lồ càng ngày
càng được tăng cường? Hậu quả tất nhiên là “hiện tượng leo thang an ninh” phải
xảy ra. Nước này rồi nước nọ leo thang tăng cường quân sự, leo một hồi sẽ leo
đến chiến tranh. Ngày nay, dù miệng có ngọt ngào liên đới hợp tác kinh tế đến
đâu, trong bụng anh láng giềng nào của Bắc Kinh cũng đều ớn sự trỗi dậy của ông
ấy, đều nghĩ cách rào cản ông lại. Thương hay ghét, muốn hay không, tin hay
nghi, anh nào cũng bắt buộc phải nghĩ đến kinh nghiệm rào cản của Mỹ trong
chiến tranh lạnh. Và Mỹ cũng sẽ không có chiến lược nào hữu hiệu hơn đối với
Trung Quốc bằng chính sách rào cản. Nghĩa là liên minh với các nước láng giềng
cảm thấy bị Trung Quốc đe dọa: Ấn Độ, Nhật Bản, Phi, và, why not, Việt Nam.
Câu hỏi đặt ra là: các nước why not có dám chọn liên minh với Mỹ chăng? Có
dám cùng với Mỹ lập lại cân bằng lực lượng hay ngả hẳn về Trung Quốc? Hay chơi
trò đu dây? Khó mà tưởng tượng rằng khi tranh chấp Mỹ-Trung xảy ra đến độ quyết
liệt, hai ông siêu cường không làm áp lực mạnh để chẳng ai chơi được trò đu
dây. Vậy thì ngả vào ai là tùy ở tính toán của mỗi nước về ai đe dọa hơn ai đến
sự sống còn, ai ở xa ai ở sát nách, ai nuốt mình dễ, ai cần mình hơn. Nước Mỹ
có quân đội trấn đóng trên đất Nhật, trên đất Hàn, nhưng hễ phong phanh nghe Mỹ
muốn rút quân đi là cả Hàn lẫn Nhật đều xin ở lại. Nước Tàu không có quân đội
trấn đóng, chỉ có hàng vạn phu phen và làng xã mọc lên như nấm thôi, nhưng chủ
nhà mất đất không bao giờ hay.
Cho nên các nước nhỏ không thể
không lo nghĩ đến chuyện rào cản. Các nước lớn cũng vậy. Ấn Độ và Nhật Bản ký
“Tuyên bố về hợp tác an ninh” năm 2008 khi thấy Trung Quốc tăng cường vũ lực.
Ấn Độ và Mỹ sát lại gần nhau tuy Mỹ rất cần Hồi Quốc để chống khủng bố Al
Qaida. Nhân quyền là giá trị đầu môi của Mỹ nhưng khi cần thì Mỹ cũng lơ đi để
quan hệ chặt hơn với Indonesia. Singapore miệng nói thân Tàu nhưng cung cấp
cảng Changi cho hạm đội Mỹ. Và Nhật, dù dân có biểu tình phản đối, Okinawa vẫn
trải thảm điều mời thủy quân lục chiến Mỹ đóng đô. Trung Quốc càng đe dọa,
khuynh hướng ngả vào Mỹ ở đâu cũng tăng lên. Á châu hoan hô Obama dời trọng tâm
chiến lược từ Âu sang Á. Rồi Á châu lo ngại khi thấy Mỹ yếu tay ở Syria, ở
Ukraina.
Tóm lại: Trung Quốc càng mạnh lên
càng làm trầm trọng thêm cạnh tranh an ninh với Mỹ và với láng giềng, càng muốn
tống nước Mỹ ra khỏi vùng ảnh hưởng, càng thúc đẩy khuynh hướng liên minh với
Mỹ để cân bằng lực lượng. Có khả năng nhiều căng thẳng sẽ xảy ra. Khả năng gần
đây nhất là sự kiện giàn khoan HD 981. Vấn đề là: những căng thẳng đó có đưa
đến chiến tranh không? Trả lời câu hỏi này buộc phải đặt câu hỏi đặt ra trước:
Cả Trung Quốc cũng có vũ khí nguyên tử, liệu vũ khí nguyên tử có ngăn cản chiến
tranh xảy ra ở Á châu như đã ngăn cản ở Âu châu trước đây chăng?
Mearsheimer không nghĩ rằng hai
hoàn cảnh có thể so sánh với nhau. Trước hết là vì lý do địa lý. Trọng tâm của
chiến tranh lạnh tụ trên một điểm duy nhất: Bá Linh, nằm giữa lục địa châu Âu.
Ván bài quá lớn, nếu có chiến tranh xảy ra, khó lòng không đưa đến chiến tranh
nguyên tử, nghĩa là tiêu diệt cả châu Âu, không chừng thảm họa lan ra đến cả
lãnh thổ hai địch thủ. Không ai dám nghĩ đến cái viễn tượng đó. Mục đích của vũ
khí nguyên tử ở đây là tạo ra để mà không dùng, tạo ra để mà ngăn cản bên kia
không dùng đến. Tất cả tinh túy của chiến lược nguyên tử nằm ở chỗ bảo tồn lực
lượng nếu địch nả cú đầu để đánh trả cú thứ hai. Chính vì sợ cú thứ hai ấy mà
không phe nào dám nổ cú đầu, và chiến tranh đã không xảy ra. Địa lý ở Á châu
khác hẳn. Không có một tụ điểm như Bá Linh, tranh chấp phân tán trên nhiều nơi
khác nhau mà không nơi nào có tầm quan trọng như Bá Linh, nếu chiến tranh có
xảy ra cũng không đưa đến những hậu quả khốc liệt như thế. Vì vậy chiến tranh
giữa Mỹ và Trung Quốc dễ có khả năng xảy ra hơn.
Chẳng hạn căng thẳng ở Bắc Triều
Tiên. Giả sử chiến tranh xảy ra giữa Nam và Bắc Hàn và ví dụ 19.000 quân đội Mỹ
trấn đóng ở đấy phải lao vào chiến tranh với Trung Quốc, chiến tranh vẫn nhỏ so
với trận chiến nếu xảy ra ở Bá Linh. Đài Loan, Biển Đông, Senkaku cũng vậy, khó
bề so sánh. Huống hồ chiến trận ở các nơi ấy diễn ra trên biển, giả thuyết leo
thang nguyên tử ít có khả năng xảy ra, cho nên đụng độ cổ điển (nghĩa là không
nguyên tử) giữa Mỹ và Trung Quốc dễ tưởng tượng hơn là giữa Mỹ và Liên Xô trên
lục địa Âu châu ngày trước.
Đó là lý do thứ nhất: lý do địa
lý. Lý do thứ hai liên quan đến cấu trúc của hệ thống quốc tế: ngày trước, cấu
trúc ấy là hai cực, cực Mỹ và cực Liên Xô; bây giờ, ở Á châu cấu trúc ấy là đa
cực. Ngay Nhật, và ngay cả Ấn Độ, cũng là những nước lớn, Ấn Độ còn có vũ khí
nguyên tử, kém gì ai? Dù rằng hai nước ấy không mạnh bằng Trung Quốc, và dù
rằng cái thế đa cực ở đây không cân bằng nhau, nhưng Trung Quốc vẫn chưa phải
là một cực như Liên Xô ngày trước. Ở cái thế đa cực ấy, chiến tranh dễ xảy ra
hơn ở thế lưỡng cực vì nhiều lẽ. Một, là các nước lớn dễ đánh nhau hơn, hoặc
với nhau hoặc với các nước nhỏ. Hai, là ông anh cả dễ bắt nạt em ba, em tư, em
út, dễ đánh tỉa từng em. Ba, là ông lớn nhất, đang vươn lên thành bá chủ vùng
kia, làm ai cũng sợ, mà sợ thì hoặc là giơ tay đầu hàng trước, hoặc là chịu
nhục hết nổi thì uýnh một trận, chết cũng cam.
Sự kiện giàn khoan HD 981 của
Trung Quốc ở Biển Đông và hành động trấn áp của Nga ở Ukraina mới đây đã khiến
các giới quan sát quốc tế chú ý hơn đến lý luận đa cực này. Không thiếu gì con
mắt nhà nghề thấy rằng chưa chắc đã có dầu khí ở vùng biển Hoàng Sa. Rất có thể
Bắc Kinh “lớn tiếng cao giọng tuyên bố bá quyền”. Giống như Nga, Trung Quốc
muốn chứng tỏ Ta đây là sếp trong sân sau của Ta. “Na ná như phiên bản của Nga
và Trung về cái được gọi là chủ thuyết Monroe”, nghĩa là không ai được xớ rớ
vào vùng cấm địa của Ta. Tờ báo danh tiếng Le
Monde của Pháp, phân tích
hai sự kiện nổi bật nói trên trong tháng 5 vừa qua, kết luận sau khi nhắc lại
chủ thuyết Monroe: “Xét những gì đã xảy
ra trong mấy tuần qua, thế giới đa cực tự báo trước về mình một cách không có
gì đáng ngạc nhiên: đây là thế giới của những tên thô bạo” 6.
Câu kết luận của tờ báo tóm tắt
những gì đã nói ở trên về bức tranh mà Mearsheimer đã vẽ ra. Dù không muốn bi
quan, tôi cũng khó mà lạc quan với các tác giả bác ông. Không có cách gì chấp
nhận luận điệu của họ. Họ nói: Một, tuy cấu trúc quốc tế đúng như phái tả thực
mô tả, Mỹ và Trung Quốc vẫn có thể khôn khéo lèo lái để tránh đụng độ nhau đến
mức căng thẳng. Hai, tuy liên minh với Nhật và với Hàn có thể gây vấn đề – luôn
luôn là vấn đề – tế nhị giữa Mỹ và Trung Quốc, chiến tranh không phải là tất
yếu. Ba, muốn thế Mỹ phải tránh, đừng thổi phồng hiểm nguy của một Trung Quốc
lớn mạnh. Và bốn, phải biết nhân nhượng về những tranh chấp nào mà quyền lợi
của Mỹ không phải là sống chết, Đài Loan chẳng hạn. Thế thì Biển Đông của chúng
tôi, ai cùng bảo vệ với tôi? Huống hồ các người lập luận như vậy cũng không dám
cả quyết lạc quan. Họ nói, khá ba phải: “Sự trỗi dậy của Trung Quốc là hòa
bình, nhưng kết luận ấy cũng không có gì bảo đảm” 7.
Đúng là không có gì bảo đảm, nhất
là trong thời gian gần đây, với hăm dọa của Trung Quốc trên đảo mà Nhật gọi là
Senkaku, và nhất là với ngang ngược của Bắc Kinh khi cắm giàn khoan trên thềm
lục địa của Việt Nam. Chiến tranh với Mỹ càng ngày càng không phải chỉ là giả
tưởng: lo ngại phản ánh ngay cả trên tờ Foreign
Affairs khi có tác giả
khuyến cáo hai bên phải “rõ
ràng về những đường ranh đỏ thực sự và giá phải trả để bảo vệ những đường ranh
ấy”8.
Nhưng đâu là đường ranh, khi danh sách những quyền lợi “cốt lõi” mà Trung Quốc giương ra trước mắt nước
Mỹ trong thời gian gần đây càng ngày càng dài khiến những tranh chấp phụ cũng
trở thành quyết tử? Đâu là đường ranh, khi cả thế giới đang chứng kiến một hiện
tượng mới hừng hực bốc lên từ chục năm nay tưởng chừng như hỏa diệm sơn sẵn
sàng phun lửa? Hiện tượng đó, không nguy hiểm nào khó lường hơn: đó là dân tộc
chủ nghĩa. Đọc sách báo ở Mỹ, rất dễ để ý. Trước đây, các giới phân tích chỉ
chú tâm vào yếu tố kình tế, quân sự, địa chính trị. Gần đây, ai cũng chỉa ống
dòm vào nguy cơ của dân tộc chủ nghĩa, kể cả trường phái tả thực mà lập trường
cố hữu là chỉ xét những yếu tố ở bên ngoài, những gì có thể đo lường, đánh giá
cụ thể. Trong phân tích về quan hệ quốc tế, yếu tố văn hóa bây giờ được đưa vào với tất cả trân
trọng, không thua gì những yếu tố khác, nhất là đối với Trung Quốc. Như một
chuyên gia về Trung Quốc đã viết, “câu
hỏi phải chăng Trung Quốc là mối đe dọa đối với các nước khác không thể chỉ trả
lời bằng cách phóng tầm nhìn vào sức lực của Trung Quốc trong tương lai – chỉ
số kinh tế, tiến bộ kỹ thuật, ngân sách quốc phòng – như nhiều nhà tiên đoán đã
làm. Sức mạnh chỉ là một phần của giải đáp. Ý định – Trung Quốc lựa chọn sử
dụng sức mạnh của mình như thế nào – mới chính là đầu mối để biết hòa bình hay
chiến tranh” 9.
Cái nhìn từ bên ngoài không đủ, phải bổ túc bằng cái nhìn từ bên trong, cái
nhìn vào tận xương tủy của văn
hóa ông khổng lồ để xem ông
tự định nghĩa mình như thế nào.
II. Nhìn từ bên trong:
Trung Quốc tự định nghĩa
2008. Năm Thế Vận Hội. Ngọn đưốc
Thế Vận chuyền tay từ Hy Lạp qua Bắc Kinh, trên một lộ trình dài 85.000 dặm,
dừng chân trên 135 thành phố. Khoảng thời gian ấy, Trung Quốc bị thế giới lên
án gay gắt, nhất là về nhân quyền và đàn áp ở Tây Tạng. Luân Đôn, Paris, San
Francisco, Canberra… khắp nơi, các hội đoàn nhân quyền tổ chức phản đối khi
đuốc Thế Vận rước qua. Thế nhưng, khắp nơi, Hoa kiều bừng bừng lửa hận đáp trả,
khí thế ngùn ngụt không thua gì ở chính quốc, nhất là trong giới thanh niên,
sinh viên ở các trường đại học tiến bộ, Duke, Berkeley, Chicago… khắp nơi! Siêu
thị Carrefour của Pháp, đang ăn khách thế, phát đạt mở nhánh trên 20 thành phố,
bị dân chúng ồ ạt tấn công. Khẩu hiệu, la hét:
Nói không với Carrefour!!! Nói không với bọn đế quốc
Pháp!!!
Cực lực phản đối cuộc xâm lăng Anh-Pháp năm 1860!
Toàn dân Trung Quốc đứng lên!!!
Ô hay, Thế Vận Hội thì có ăn nhậu gì với liên quân Anh
Pháp hồi xửa hồi xưa, hồi cố nội cố ngoại các vị ấy chưa đẻ? Ấy thế mà lịch sử
bốc máu chảy rần rần trong gân cốt. Ai cả gan động đến cái lông chân Trung Quốc
ngày nay, mà lại xấu số trót sinh vào đất Nhật hay đất Tây phương, hãy coi
chừng: “Đừng quên quốc sỉ!” Wuwang
guochi! Bốn chữ (vật
vong quốc sỉ) ấy ngự trị trên bàn thờ, tín đồ của cái đạo dân tộc chủ
nghĩa ấy đạp nát như voi đạp bã mía bất cứ ai dám cả gan thách thức. Các nhà
nghiên cứu đánh cuộc cho hòa bình cũng hãy coi chừng! Cái thứ lửa tân chủ nghĩa
ấy đốt râu quý vị bao giờ không hay.
Quá dễ dàng để minh chứng điều ấy
qua vài biến cố lớn đã xảy ra: vụ Mỹ ném bom nhầm trên tòa đại sứ Bắc Kinh ở
Belgrade năm 1999 hay vụ đụng độ giữa máy bay Mỹ EP-3 và máy bay Trung Quốc F8
kế cận hải phận Hải Nam năm 2001. Lạ thật, tưởng giới trẻ dị ứng với chế độ, ai
ngờ sinh viên rầm rộ phô trương khí thế trước Sứ quán Mỹ, bao vây, ném đá, đốt
xe, đốt cà nhà của tổng lãnh sự Mỹ ở Thành Đô. Lửa ấy, sách báo thế giới đã nói
nhiều. Nhưng, để hiểu gan ruột anh Tàu, không phải cứ tìm đến những chuyện lớn
mà hiểu; chính trong những chuyện tầm phào nhất, người Việt chúng tôi hiểu anh
Ba rành rọt hơn Tây. Chẳng hạn chuyện này: cái mề đay vàng của Thế Vận Hội.
Bất cứ ở nước nào, thể thao cũng
là đầu tư cho chính trị quốc tế. Cả chính trị quốc nội nữa, vì chính quyền cũng
được thơm lây nhờ thắng lợi của các lực sĩ. Ở Tàu cũng vậy thôi… nhưng mà khác.
Phải là huy chương vàng kia! Đừng nói: thì ở đâu chẳng vậy! Không phải! Khác
hẳn, chẳng giống ai. Ở đâu khác, được bạc hay đồng cũng vui rồi. Ở Tàu, phải là
vàng! Bạc và đồng là sọt rác! Phải là vàng mới thiêng liêng. Và thiêng liêng
như Thượng Đế. Nói theo giọng Mao, mề đay vàng là “khí giới nguyên tử tâm
linh”. Tại sao? Thì tại vì lịch sử! Tại vì “đừng quên quốc sỉ!” Trước đây, bọn
Nhật Bản và bọn đế quốc Tây phương đã dám nói: Trung Quốc là “kẻ phàm phu bệnh
hoạn ở Đông Á”. Dongya
bingfu! Thật ra, nguyên
thủy, câu ấy ám chỉ sự suy nhược của nhà Thanh, giống như đế quốc Thổ Nhĩ Kỳ đã
trở thành “Đông Á bệnh phu” của châu Âu. Thế nhưng tín đồ của chủ
nghĩa dân tộc cải biên ngày nay nghĩ khác: bọn đế quốc ấy dám chê hình hài thể
xác của chúng ta! Đã thế thì phải cho chúng nó biết hình hài này đè bẹp thể xác
chúng nó như thế nào. Thế là bắt đầu nhồi nhét lịch sử Thế Vận Hội vào đầu giới
trẻ năm 2004:
“Trước 1949, lực sĩ Trung Quốc đã tham dự 3 Thế Vận, nhưng lần nào cũng
trở về với thất bại, không đạt được huy chương nào. Một tờ báo ngoại quốc đăng
một tranh hý họa: dưới lá cờ năm vòng tròn của Thế Vận, một toán Trung Hoa ốm
yếu, da bọc xương, bận lễ phục quan gia và Âu phục, khiêng một quả trứng vịt
khổng lồ – một con số không. Bức tranh hý họa đó nhan đề: “Đông Á bệnh phu”. Đó là một chế diễu và nhục mạ” 10.
Thật ra, bức tranh châm biếm đó
không phải đăng trên một tờ báo phương Tây mà trên một tờ báo Hoa ngữ ở
Singapore. Nhưng hề chi sự thật, đây đâu phải là thể thao, đây là quốc nhục
phải rửa.
Bởi vậy mà cái huy chương vàng
của Liu Xiang ở Thế Vận Athens 2004 là thiêng liêng! Nó thiêng liêng vì nó là
huy chương về môn chạy đua 110 mét có rào cản. Thế giới chứng kiến tận mắt:
thân thể của anh phàm phu ngày xưa đè bẹp thân thể của bọn Tây phương ngày nay.
Liu tuyên bố một câu danh ngôn tại Athens: “Chiến
thắng của tôi chứng minh rằng lực sĩ da vàng có thể chạy nhanh như lực sĩ da
đen hoặc da trắng”. Ai nói đó là thành tích thể thao, người đó chẳng hiểu
gì anh Ba. Đó là cả dân tộc Trung Hoa đứng lên xóa sạch tủi nhục của thế kỷ.
Bởi vậy mà phải là huy chương
vàng! Bạc hay đồng thì hóa ra thân thể anh Tàu vẫn cứ bingfu, vẫn cứ thua thân thể
anh Tây! Huy chương vàng vừa rửa hận vừa mang tính chính đáng đến cho Đảng Cộng
Sản Trung Quốc. Một tỷ trái tim cùng tung hô cặp giò của lực sĩ Liu nghĩa là
một tỷ trái tim cùng tung hô Đảng Cộng sản Trung Quốc. Ai đem lại tự hào này
nếu không phải là Đảng! Ai đưa Trung Quốc từ địa vị cái trứng vịt lộn năm 1932
lên địa vị thượng đẳng 100 huy chương và 51 vàng năm 2008? Có lĩnh vực nào mang
lại đồng thuận, đồng tình, đồng hỷ, đồng lạc, đồng bốp bốp vỗ tay như lĩnh vực
thể thao? Đảng Cộng sản vạn vạn tuế!
Cái rủi của Trung Quốc hồi thế kỷ
19 biến thành cái may cho chế độ hiện hành. Khi hệ ý thức Mao không còn linh
hiển nữa để giúp Ngu Công dời núi thì hệ ý thức dân tộc chủ nghĩa vù đến, đúng
lúc, đúng thời, thay cái cũ bằng một cái mới đáp ứng đôm đốp tâm lý cộng đồng,
đánh thức cả gia tài văn hóa ngàn đời nằm ngủ trong tận thâm sâu của tiềm thức
dân tộc. Bởi vậy, câu hỏi mà nhiều giới quan sát ở Mỹ đã đặt ra nghe nó ngây
ngô làm sao: dân tộc chủ nghĩa ấy là từ trên ban xuống hay từ dưới trồi lên?
Hỏi vớ vẩn! Tất nhiên là cả hai! Cái dễ sợ, cái khiếp đảm của vũ bão triều
cường đang cuồn cuộn phăng phăng trào lên ở phương Bắc là do ở chỗ gặp gỡ của
hai hưng phấn, từ trên xuống và từ dưới lên, đưa đến một run rẩy hoan lạc song
phương, từ đó thai nghén một đứa con bất trị có tên là chiến tranh.
Từ trên xuống: “Vật vong quốc sỉ” là khẩu hiệu dẫn đầu cả một quốc sách
dạy con trẻ bằng sách giáo khoa, viện bảo tàng, nói chuyện tập thể, tiểu
thuyết, văn thơ, nhạc, phim ảnh, nghỉ lễ, bản đồ, tham quan di tích lịch sử…
dạy trẻ không được quên. Không được quên “thế kỷ tủi nhục” từ chiến tranh nha
phiến 1840. Không được quên cái gì và phải nhớ cái gì: đó là nhét vào đầu con
trẻ định nghĩa về Trung Quốc, về bản chất của dân tộc, về bản chất của chính người
dân Trung Quốc, chính mỗi cá nhân. Đừng quên: tủi nhục ấy là trước Tây phương
và trước Nhật Bản.
Và phải nhớ: “Trung Quốc” là nước
ở trung tâm. Trung tâm ở đây không phải là khái niệm địa lý, cũng phải chỉ là
khái niệm văn hóa: nó bao hàm cả ý nghĩa chính trị. Ai kiểm soát được trung
tâm, kẻ ấy là nhà cầm quyền chính đáng để cai trị thiên hạ. Tác giả câu ấy là
Tưởng Giới Thạch. Trung Quốc còn có tên nữa là Trung Hoa. Tôi được nghe một học
giả cắt nghĩa nguyên thủy của từ này: “Hoa” là đẹp đẽ, áo quần đẹp, trang sức
đẹp. Trung Quốc tự cho mình là “hoa”, chung quanh tất cả đều là “di”. Với văn
hóa đẹp đẽ, Trung Quốc tự cho mình nhiệm vụ đồng hóa man di, “dụng Hạ biến di” (“yong xia bian yi”) như lời
của Mạnh Tử. Man di mà được biến đổi văn hóa thì “di” cũng thành “hoa”, thành
dân nước Hạ. Sĩ phu ta ngày xưa chắc đã mắc lỡm cái sách lược này: suốt đời dài
lưng tốn vải cặm cụi sách đèn cố làm sao cho “giống”, chứ không phải cho “khác”
như anh hảo hán samourai Nhật kia. Cứ đọc sử thần Ngô Sĩ Liên thì rõ. Tôi lại
được cắt nghĩa thêm: Trung Quốc lại còn có tên là Shenzhou, xuất hiện từ thời
Chiến Quốc, đất thiêng, đất thánh. lại còn được gọi là Thiên Triều, danh hiệu
mà nghe nói giới trẻ ngày nay rất ưa dùng trên internet để gọi nước của họ.
Lại phải nhớ: trong tư tưởng cổ
truyền của Trung Quốc, không có khái niệm “quốc gia”, chỉ có khái niệm “thiên hạ”mà Trung Quốc chiếm
vị trí trung tâm. “Thiên hạ” bao hàm nhiều nghĩa. Một, đó là cộng đồng văn hóa, khác với ý nghĩa
chủng tộc, chính trị hoặc pháp lý trong khái niệm “quốc gia” của phương Tây.
Văn minh là căn bản của khái niệm “thiên hạ”. Với Khổng giáo, Trung Quốc tự cho
mình là trung tâm của văn minh, nghĩa là văn minh cao hơn, đạo đức cao hơn.
Hai, “thiên hạ” không có biên giới như biên giới của quốc gia ngày nay. Ai đồng
chí với văn minh Hán thì là Hán: Mãn châu chẳng hạn. Ba, ta đã ở trung tâm, ta
là cao nhất, vậy thì làm sao quan niệm được thế giới bao gồm (trên lý thuyết)
các quốc gia bình đẳng? Trung Quốc là thế giới, đâu phải là một nước trong thế
giới? Hồi bắt đầu chiến tranh nha phiến, Charles Elliot gửi một văn thư cho Lin
Zexu, chức sắc của nhà Thanh phụ trách giao thương nha phiến, trong đó viên
chức của nước Anh dại mồm gọi Anh và Trung Quốc là “hai nước”. Liu nổi cơn
thịnh nộ trả lại thư không thèm đáp, tên kia hỗn láo quá, “dưới vòm trời này
không nơi nào có thể được xem như ngang hàng với thiên triều”. Bốn, “thiên hạ”
đặt trọng tâm trên sức mạnh
mềm, như văn hóa, đạo đức, lễ nghĩa hơn là trên sức mạnh cứng – quân sự,
kinh tế – để duy trì trật tự thế giới như ngày nay. Thần phục văn minh của
thiên triều, tuân thủ lệ cống, lễ nghĩa trên dưới phân minh, ấy là trật tự của
hệ thống “thiên hạ”. Ai dám bảo điều này không cắt nghĩa thói hống hách, trịch
thượng của thiên triều ngày nay?
Đừng quên và phải nhớ. Đừng quên
nhục nhã. Phải nhớ vinh quang. Định nghĩa về Trung Quốc ngày nay dựa trên hai
chân đứng đó. Và vinh quang ngày xưa được phục hồi ngày nay là nhờ Đảng Cộng
sản Trung Quốc. Đảng ấy không còn định nghĩa mình là “người tiên phong của giai
cấp vô sản” nữa, mà là người yêu nước “vững chắc nhất, hết lòng nhất”. Nhiệm vụ
của Đảng Cộng sản không còn là “thực hiện một xã hội cộng sản” nữa, mà là “đại
phục hưng dân tộc Trung Quốc”. Quốc sách “đừng quên, phải nhớ” là từ trên dội
xuống bằng cả một hệ thống giáo dục, tuyên truyền mà sự thành công là nhờ ở đáp
ứng hồ hởi của dân chúng từ dưới lên trên. Nước Mỹ bỏ tiền ra chiêu đãi sinh
viên Trung Quốc, tưởng rằng giới trẻ này sẽ hấp thụ văn hóa phương Tây. Ô hô,
măng này hùng hục dân tộc chủ nghĩa không thua gì tre già tre lão.
Thật ra, đây là làn sóng dân tộc
chủ nghĩa thứ hai. Làn sóng thứ nhất, hồi thế kỷ 19, hãy còn yếu ớt lắm, và
không hẳn từ trên xuống hay từ dưới lên. Trên thì nhà Thanh đã suy. Dưới thì
dân ngu khu đen, chỉ khoái làm “cách mạng” kiểu A.Q của Lỗ Tấn. Dân tộc chủ
nghĩa hồi đó phát khởi từ ở giữa, giữa trên và dưới, từ tầng lớp trí thức mà
tiêu biểu là phong trào Ngũ Tứ 1919. Làn sóng thứ nhất là dân tộc chủ nghĩa tự
vệ: nó chính đáng và không nguy hiểm cho ai. Làn sóng thứ hai là dân tộc chủ nghĩa
tấn công: nó nguy hiểm vì đến từ một nước bá quyền. Nó càng nguy hiểm hơn khi
cả một dân tộc sôi sục tấn công, hung hăng đến nỗi cấp trên phải hãm bớt phanh,
sợ chính mình cũng bị đốt cháy, sợ không điều khiển nổi cơn lũ. Từ một ý thức
hệ do Nhà nước đẻ ra để chính đáng hóa lãnh đạo của mình, thứ “dân tộc chủ
nghĩa Nhà nước” (“state
nationalism”) ấy đã trở thành “dân
tộc chủ nghĩa xã hội” (social
nationalism) khi nó động viên được cả xã hội. Mearsheimer gọi thứ dân tộc chủ
nghĩa “bình dân” ấy của Trung Quốc ngày nay (popular nationalism) là “siêu dân tộc chủ nghĩa” (hypernationalism) có thể đưa đến
những hiểm nguy khó lường. Nói như nhà văn danh tiếng Hồ Bình (Hu Ping), “đối với dân Trung Quốc, lịch sử là tôn giáo
của chúng tôi… Chúng tôi không có một chuẩn mực siêu nhiên về phải trái, tốt
xấu, cho nên chúng tôi xem Lịch Sử như là Quan Tòa tối cao… Mỗi người dân Trung
Quốc khi sinh ra đã là tín đồ của dân tộc chủ nghĩa”.
III. Lời kết
Lịch sử của nước nào cũng có lúc
huy hoàng có lúc bi thảm. Lịch sử của nước nào mà chẳng có vết thương? Cái quái
đản của Trung Quốc là bắt thế giới phải đau cái vết thương của chính họ và phải
chấp nhận quyền của cái vết thương đó cứ mãi mãi là vết thương không lành, sẵn
sàng chảy máu. Dân tộc chủ nghĩa, nước nào cũng có, không nhiều thì ít. Cái
quái đản của Trung Quốc là bắt cả thế giới phải xem trường hợp của mình như là
duy nhất, riêng biệt, thiêng liêng, ai cũng phải cúi đầu. Muốn chơi với Trung
Quốc, ai cũng phải cúi đầu ký một câu mà trên thế giới không đâu thấy một tập tục
ngoại giao tương tự: “Đài Loan là một phần của Trung Quốc…” Dân tộc chủ nghĩa
ấy là mầm mống của chiến tranh.
Từ những trình bày trên đây, xin
rút ra bốn kết luận:
1. Chỉ cần để ý một chút là thấy
cái thâm ý gắn liền mưu đồ bá quyền với chính sách “quốc sỉ”.
Ta phải rửa nhục bằng cách lấy lại cái gì đã mất. Trong những cái đã mất ấy, có
cái bản đồ. Về điểm này, Tàu Tưởng và Tàu Mao không khác nhau. Ngày 27-3-1934,
Tưởng Giới Thạch ghi trong Nhật Ký quyết định soạn một sách giáo khoa dạy về
bổn phận và trách nhiệm đối với nước. Mục 3: “Chiếm lại Đài Loan và Triều Tiên. Chiếm lại lãnh thổ nguyên thủy vốn là
thành phần của triều Hán và triều Đường…; như vậy chúng ta, con cháu của Hoàng
Đế, sẽ không còn hổ thẹn”. Sáu mươi năm sau, sách giáo khoa của Bắc Kinh mở
đầu chiến dịch giáo dục lịch sử ghi triều đại Goguryeo (37 trước TL – 668 sau
TL) của Triều Tiên là thành phần của lịch sử Trung Quốc 11.
Triều Tiên thôi sao? Nghe thêm than thở của các nhà ngoại giao Trung Quốc đầu
thế kỷ 20: chúng ta đã mất “Hồng Kông của chúng ta”, “Miến Điện của chúng ta”,
“Xiêm La của chúng ta”, “An Nam của chúng ta”. Bọn đế quốc đã “cắt giang sơn
của chúng ta như cắt trái dưa hấu”. Tiếp nối truyền thống, Tàu Mao ghi thêm
quần đảo Trường Sa như là “đương nhiên của Trung Quốc” trong một bản đồ in năm
1999. Đó là những lãnh thổ mà chúng ta đã mất trong “thế kỷ tủi nhục”, đương
nhiên châu phải về hợp phố. Một sách giáo khoa khác viết rõ mồn một: “Lịch sử thế kỷ quốc nhục của chủng tộc Trung
Quốc luôn luôn nhắc nhở chúng ta rằng các giống dân ngoại quốc xâm chiếm chúng
ta bằng đường biển. Kinh nghiệm không ngừng buộc chúng ta phải nhớ: chiến hạm
xuất hiện từ Thái Bình Dương: tổ quốc chúng ta chưa thống nhất toàn vẹn; cuộc
tranh đấu về chủ quyền trên Trường Sa, Diaoyu Dao và biên giới Ấn-Trung vẫn còn
tiếp diễn… ta phải xây dựng một hải quân hùng hậu để thu hồi toàn vẹn lãnh thổ
và bảo vệ những quyền và đặc quyền về lãnh hải của ta” 12.
Hay thật! Trung Quốc rửa nhục bằng cách xây dựng lại đế quốc của nhà Thanh!
Bằng cách đòi hỏi “địa vị xứng đáng trên sân khấu quốc tế”! Ngôn từ “quốc sỉ”
phà hơi vào than hồng chiến tranh, hiểm nguy hiện ra rõ hơn bao giờ hết.
2. Bởi vậy, thế giới phải nói
thẳng với Trung Quốc: ông hãy chấm dứt cái trò quốc sỉ ấy đi. Quốc sỉ! Nhục của
nước! Nhục nào? Cái nhục ấy đã có hơn trăm tuổi thọ rồi. Có người hỏi ông: bao
giờ thì nó chấm dứt? Ông không chịu trả lời 13,
bởi vì đó là con ngoáo ộp để ông dọa thiên hạ. Nước nào? Trung Quốc ngày nay
đâu còn là Trung Quốc hút thuốc phiện! “Đã
đến lúc Trung Quốc chấm dứt nói mình là nạn nhân và hãy sống như một quốc gia
bình thường”, một tác giả Mỹ đã viết như thế 14.
Hay nói như một nhà văn Trung Quốc, Wang Shuo (Vương Sóc), trong tiểu thuyết “Please don’t call me Human”:
“Cứu quốc! Quốc nào? Cứu ra khỏi cái gì? Cám ơn bạn, nước chúng ta làm ăn tốt,
và càng ngày càng tốt” 15.
Làm ăn tốt: ai cũng mong muốn một
Trung Quốc như thế, nhất là Mỹ. Không ai ngăn cản nổi một Trung Quốc trỗi dậy,
một Trung Quốc cường thịnh. Nhưng một Trung Quốc cường thịnh phải là một Trung
Quốc có trách nhiệm trên thế giới và cư xử một cách có trách nhiệm: lý thuyết
của Mỹ là như thế ngay từ đầu. Nhưng Trung Quốc lại làm như thể mọi người phải
gánh trách nhiệm về tủi nhục của ông, trước là Mỹ, bây giờ cả Mỹ lẫn Nhật. Có
tác giả đã nhận định: “Chính quyền Trung Quốc tuyệt đối không muốn giải quyết
vấn đề các đảo Senkaku. Nếu ngày mai Nhật trao Senkaku vào tay Trung Quốc, Bắc
Kinh sẽ lập tức bắt đầu nói đến Okinawa. Lập tức. Họ sẽ nói: “Chúng tôi không
muốn Senkaku nữa. Chúng tôi muốn Ryukyus”. Nói như vậy có thể là hơi quá. Nhưng
câu tiếp theo thì không sai: “Hệ thống
chính trị của họ cần phải có đối nghịch với Nhật. Đó là ô-xy của hệ thống. Họ
không thể sống mà không có lập trường nghịch với Nhật. Các bạn không thể làm
giảm căng thẳng, bởi vì phía Trung Quốc tuyệt đối cần phải có căng thẳng” 16.
Đúng hay sai không phải là vấn đề ở đây. Vấn đề ở đây là: Trung Quốc không thể
chiếm độc quyền về dân tộc chủ nghĩa. Dù Nhật có sai trái bao nhiêu đi nữa
trong thế chiến thứ hai, ông khiêu khích tự hào dân tộc nơi họ, dồn họ đến chân
tường, thì họ phản ứng thôi.
3. Nhận xét thứ ba liên quan đến
việc sử dụng ý thức hệ “quốc sỉ”. Khác với Tưởng, Mao không đặt đề tài “quốc
sỉ” lên hàng đầu trong suốt thời gian kháng Nhật. Kẻ thù chính của Mao là nội
thù, không phải ngoại thù. Là Tưởng. Là giai cấp tư sản. Chỉ thị của Mao gửi
đến cán bộ cao cấp của Đảng Cộng sản năm 1937 viết: “Mục đích của ta là khai
triển sức mạnh quân sự của Đảng Cộng sản để làm đảo chánh. Bởi vậy, phải quán
triệt áp dụng chủ trương căn bản này: 70% cố gắng là để bành trướng, 20% là để
đối phó với Quốc Dân Đảng, và 10% là để kháng Nhật. Toàn thể đảng viên và đoàn
thể phải tuân lệnh, không được chống lại chỉ thị tối quan trọng này”. Mao dĩ
nhiên cũng khác Tưởng về vấn đề văn hóa. Với Tưởng, Khổng giáo vẫn là rường cột
của nước. Với Mao, đó là văn hóa “phong kiến”, nguyên do làm Trung Quốc lụn bại.
Mao không đặt tính chính đáng của Đảng Cộng sản trên việc khai thác “quốc sỉ”
mà trên chiến thắng của Cách Mạng. “Đông
phương hồng” là bài hát thay
thế địa vị của quốc ca trong suốt thời gian ngự trị của Mao (1949-1976). “Đông phương hồng” không có một chữ nào nhắc lại quá khứ.
Chỉ hoan hô Chủ Tịch, hoan hô Đảng, hoan hô mặt trời trước mắt.
Các nhà viết sử sau này nhận xét:
trong suốt thời gian Mao nắm quyền và cho đến Thiên An Môn, không có một quyển
sách nào xuất bản trong khoảng 1947-1990 viết về đề tài “quốc sỉ”. Cuộc thảm
sát Nam Kinh bị loại bỏ một cách có ý thức. Năm 1962, các giáo chức khoa sử ở
Đại Học Nam Kinh viết cuốn “Đế quốc Nhật và cuộc thảm sát Nam Kinh”: sách ấy
chỉ được lưu hành nội bộ, không xuất bản. Mãi đến 1982, chính quyền mới để ý đến
biến cố đó. Các tác giả viết sử ấy giải thích: Một, trong ý thức hệ Mao, giai
cấp mới là quan trọng, không phải dân tộc. Hai, dân tộc chủ nghĩa trái với quốc
tế chủ nghĩa. Ba, lụn bại của Trung Quốc chính yếu là do tham nhũng và bất tài
của giai cấp phong kiến, tư bản. Bốn, “chiến thắng” là ngôn từ căn bản để cắt
nghĩa tính chính đáng của Đảng Cộng sản, “anh hùng” là mẫu mực để động viên dân
chúng: Mao dẫn dắt nhân dân đi từ chiến thắng này đến chiến thắng khác. Không
nói nhục, bởi vì chỉ có vinh. Chưa kể thêm lý do này nữa: trong vụ thảm sát Nam
Kinh, chẳng có “anh hùng” nào ở Nam Kinh bởi vì đó là kinh đô của Tưởng năm
1937. Kẻ chết ở Nam Kinh, Thượng Hải, hoặc bất kỳ nơi đâu ở miền Nam phần nhiều
là lính Tưởng. Các nhà viết sử này nói thêm: đúng là Mao còn phải biết ơn Nhật
bởi vì nếu không có Nhật mở cuộc xâm lăng rộng lớn như thế từ 1937 đến 1945,
quân đội của Mao đã bị Tưởng thanh toán. Lẩn tránh trong núi rừng Sơn Tây,
chiến lược của Mao là tránh giao tranh với Nhật để bành trướng quân lực từ 30.000
người nhỏ nhoi lên cả 1 triệu quân cường tráng. Đối thoại sau đây giữa Mao và
thủ tướng Nhật Tanaka Kakue ngày 27-9-1972, khi Nhật theo chân Mỹ mở bang giao
chính thức với Bắc Kinh, rất thú vị, phải ghi chép lại đầy đủ để thấm thía hài
hước của Chủ tịch Mao:
Mao nói: “Chúng tôi
phải cám ơn nước Nhật. Nếu Nhật không xâm lăng Trung Quốc, chúng tôi chẳng bao
giờ hợp tác được với Quốc Dân Đảng. Chúng tôi chẳng bao giờ phát triển và giành
được chính quyền. Chính là nhờ Nhật giúp sức mà chúng ta bây giờ mới được gặp
nhau ở Bắc Kinh”
Tanaka nhũn nhặn: “Xâm
chiếm Trung Quốc, Nhật đã gây nhiều tổn hại cho Trung Quốc”.
Mao đáp lại liền: “Nếu
Nhật không xâm chiếm Trung Quốc, đảng Cộng sản Trung Quốc sẽ không chiến thắng
được, hơn nữa chúng ta sẽ chẳng gặp nhau được hôm nay. Biện chứng của lịch sử
là như vậy”.
Vậy thì làm sao và từ bao giờ
biện chứng ấy bị trái gió lộn lèo? Cứ lấy ví dụ bài quốc ca cho cụ thể. Khởi
đầu là bài “Chí nguyện quân hành khúc”,
lời của Tian Han, nhạc của Nie Er. Viết vào năm 1932, một năm sau khi Nhật
chiếm Mãn Châu, bài hát thúc giục dân chúng đứng lên gia nhập kháng chiến.
“Đứng lên, đứng lên, đứng lên! Dân tộc Trung Hoa đối mặt với hiểm nguy lớn
nhất”. Năm 1949, khi thảo luận về một bài quốc ca cho Cộng Hòa Nhân Dân Trung
Hoa vừa thành lập, có người đề nghị đổi câu ấy thành câu khác, “biện chứng lịch
sử” hơn: “Dân tộc Trung Hoa đã đến ngày giải phóng”. Chu Ân Lai không đồng ý,
cho rằng câu trong nguyên bản gợi cảm hơn và bao giờ cũng thích hợp để chống đe
dọa ngoại xâm. Đến thời Cách mạng văn hóa, “Chí nguyện quân hành khúc” bị dẹp
xó, thay thế bằng “Đông phương hồng”
như đã nói. Đến khi Mao chết năm 1976, Hoa Quốc Phong tái lập “Chí nguyện quân
hành khúc” vào địa vị quốc ca năm 1978, nhưng thay toàn bộ lời, tán dương Mao
và Đảng. Năm 1982, tháng chạp, ngày 4, dưới sự lãnh đạo của Đặng Tiểu Bình,
hành khúc nguyên văn của năm 1935 được lập lại và Quốc Hội chính thức biểu
quyết làm quốc ca.
Thế thì, từ 1921, khi thành lập
Đảng Cộng sản, đến 1949, khi thành lập Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa, tính chính đáng
của quyền lực dựa trên hai chân: chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa dân tộc. Từ
1949 đến hết Cách mạng văn hóa năm 1976, tính chính đáng dựa trên Mao Chủ Tịch
và viễn tượng đỏ rực của chủ nghĩa cộng sản. Từ 1976 đến 1991, phân vân xảy ra
ngay trên tính chính đáng: mèo xám hay mèo đen, mèo nào bắt chuột giỏi? Thật
vậy, bước qua những năm 1980, tình hình ý thức hệ trở nên trầm trọng, “tam tín nguy cơ” (“san xin weiji”) xảy ra. Ba khủng hoảng niềm tin : tín tâm nguy cơ (xinxin weiji) tức là khủng hoảng niềm
tin xã hội chủ nghĩa, tín
ngưỡng nguy cơ (xinyang
weiji) tức là khủng hoảng niềm tin mác xít, tín nhiệm nguy cơ (xinren weiji), tức là, nguy quá,
khủng hoảng niềm tin vào Đảng. Cả ba niềm tin ấy đã thay thế niềm tin tôn giáo,
vậy thì miếng đất tâm linh đã thành cái miếu hoang. Lấy gì thay thế vào đó?
Thiên An Môn ập tới năm 1989,
sinh viên bê Nữ thần Tự Do đặt vào miếu. Thế thì loạn to! Lập tức chiến dịch
giáo dục lịch sử được phóng ra, lái nhiệt huyết của giới trẻ từ đấu tranh với
bên trong qua đấu tranh với bên ngoài, tái lập tính chính đáng trên cái chân
dân tộc chủ nghĩa. Quên cái chân đấu tranh giai cấp rồi chăng? Đâu có! Loạn
Thái Bình Thiên Quốc (1851-1864) cũng là nhân dân nổi dậy để chống áp bức. Và
đâu có phải chỉ Trung Quốc là nạn nhân: giai cấp công nhân và nông dân Nhật Bản
cũng là nạn nhân của quân phiệt đế quốc chủ nghĩa. Không quên lý thuyết giai
cấp, nhưng dân tộc chủ nghĩa phất lên thành cờ lãnh đạo.
Từ bỏ hình ảnh oai hùng của kẻ
chiến thắng ngày hôm qua – chiến thắng trên Quốc Dân Đảng – sách giáo khoa vẽ
cho con trẻ hình ảnh tủi nhục của nạn nhân ngày hôm kia, nạn nhân của phương
Tây và của Nhật. Trước, con trẻ học tung hô. Bây giờ, con trẻ học thù hận. Từ
1994 đến 2002, Giang Trạch Dân làm một cuộc cách mạng thầm lặng, biến Đảng Cộng
sản Trung Quốc từ một đảng cách mạng thành một đảng dân tộc chủ nghĩa, lấy lòng
yêu nước thay thế chủ nghĩa cộng sản như là ý thức hệ nòng cốt. Đảng dạy con
trẻ: Thế nào là một công dân Trung Quốc chân chính? Ghét bọn xâm lăng ngoại
quốc, khinh bỉ Hán gian, kính trọng người yêu nước.
Nói thêm một chuyện mới đây. Tập
Cận Bình tuyên bố gì trong khi ngang nhiên cắm dàn khoan HD 981 trong vùng biển
Hoàng Sa? Y chang một giọng: “Chính sự
yếu kém của quốc gia trong quá khứ đã giúp những kẻ ngoại xâm phá vỡ phòng thủ biên
giới trên bộ và trên biển của Trung Quốc hàng trăm lần, đẩy đất nước Trung Quốc
đến tận cùng của tai họa” Vì vậy người dân Trung Quốc “không được quên quá
khứ nhục nhã đó và phải xây dựng biên giới vững chắc” 17.
Ai không được quên quá khứ nhục nhã nếu không phải chính là người Việt Nam
chúng tôi trước hành động ngang ngược của ông?
Rất nhiều tác giả ngày nay nói:
Khi Lỗ Tấn viết A Q, ông trào lộng con người Trung Quốc, xã hội Trung Quốc. Trí
thức thời ấy không phải là không biết nhục trước đế quốc, nhưng họ nhắm vào cái
cổ hủ, cái lụn bại của văn hóa Trung Quốc để đả kích, hòng canh tân, đưa Trung
Quốc vào hiện đại. Hậu Thiên An Môn đi ngược lại chiều hướng ấy, lái dân tộc
chủ nghĩa qua tham vọng bá quyền ở bên ngoài. Một bên nhắm vào bên trong để
định nghĩa cái “ta”. của Trung Quốc. Một bên nhắm vào bên ngoài , biến cái “ta”
của Trung Quốc thành đe dọa thường xuyên. Không phải súng ống tàu bè làm Trung
Quốc đáng sợ. Đáng sợ là cái thứ văn hóa chiến tranh ấy.
Người viết bài này không phải là tín đồ của văn hóa Tây
phương. Nêu lên điểm nhận xét cuối cùng trong điểm 4 sau đây không phải để tán
tụng, mà cốt để so sánh hai thứ văn hóa trong câu chuyện định nghĩa chữ “ta” này.
4. Vâng, so sánh thứ nhất là về
cái mề đay. Tại Thế Vận Hội 2008 về môn điền kinh, đoàn Mỹ được huy chương
đồng, đoàn Nhật huy chương bạc, đoàn Trung Quốc huy chương vàng. Đoàn Mỹ ôm
nhau mừng rơn sau lễ trao huy chương, giơ cao huy chương đồng cho báo chí chụp
ảnh. Được phỏng vấn, lực sĩ Jonathan Horton trả lời: “Điều quan trọng nhất đối
với chúng tôi là được lên bục này; như vậy là chúng tôi đã lên được. Còn đồng,
bạc hay vàng, điều đó không quan trọng”. Ai muốn bình phẩm gì về câu đó, cứ
bình phẩm. Nhưng hãy suy nghĩ về câu hỏi được nêu lên như đề tài nóng trong
thảo luận “chat” trên
mạng Bắc Kinh tối hôm đó: “Quái, sao chỉ được huy chương đồng mà bọn Mỹ hạnh
phúc thế!” Đây là suy nghĩ của chính một tác giả Trung Quốc: “Một dân tộc bị ám
ảnh về huy chương vàng đến mức phải khích động tình cảm dân tộc chủ nghĩa và
tính chính đáng của chế độ, không phải là một chính quyền tự tin ở mình. Và một
dân chúng không thể chấp nhận một cách hào hoa khi thua trong thể thao không
phải là một dân chúng bình tỉnh và cảm thấy an ninh” 18.
So sánh thứ hai liên quan đến
“Ngày tủi nhục dân tộc”. Nhiều nước cũng có một ngày tưởng niệm như thế, cũng
gọi ngày đó là “National Humiliation Day”: ở Anh, ở Mỹ, ở Ấn Độ, ở Hàn Quốc…
Bởi vì văn hóa trong các nước Anh Mỹ, nhất là trong các thế kỷ trước, là văn
hóa Thiên chúa giáo, chiến tranh hay hòa bình, thắng hay bại, đều được cắt
nghĩa là do ý muốn của Thượng đế. Bởi vậy, nước nào cũng quốc hữu hóa Thượng
đế, cho rằng Thượng đế đứng về phe ta. Nhưng đó không phải là vấn đề ở đây, khi
nói về ngày tủi nhục. Ở đây, kẻ thù chính hoặc đồng minh chính không phải là
nước kia, mà chính là Thượng đế. Bởi vậy, rùng rợn biết bao khi nghĩ rằng
Thượng đế là kẻ thù của mình trong chiến tranh. Cho nên cách để thắng trong
chiến tranh không phải là ỷ vào sức mạnh vật chất hay tài nghệ chiến lược, mà
là phải biết hối hận trước Thượng đế về những tội lỗi mà nước mình đã phạm và
phải biết cư xử như một nước khiêm cung, hết lòng hối lỗi. Chân thành hổ thẹn
để rửa sạch tội lỗi của dân tộc mình là cách để nắm lấy chiến thắng. Đó là lý
thuyết mà nhà thờ giảng giải trước đây trong những ngày lễ “tủi nhục dân tộc”.
Lý thuyết đó còn nói thêm: bởi vì nguyên do của chiến tranh là mối tương quan
giữa một dân tộc với Thượng đế, và bởi vì chiến tranh là một phán đoán của
Thượng đế về tội lỗi của một dân tộc, đối phương trên chiến trường không nhất
thiết phải bị biến thành kẻ thù, vì trả thù là tội lỗi. Nhiều nhà thờ còn
khuyên hai đối thủ tái lập thân thiện. Dân tộc Việt Nam chúng ta chẳng cần ai
khuyên cả, cứ vô tư hào hiệp “hello” với người Mỹ, người Pháp.
Tất nhiên tôi biết các thánh
chiến trước đây không cao đẹp như thế đâu. Nhưng tôi dài dòng về lý thuyết của
nhà thờ là cốt để trích nguyên văn tuyên bố của Abraham Lincoln, tổng thống Mỹ
, thiết lập “Ngày tủi nhục dân tộc” sau khi chấm dứt nội chiến Nam Bắc:
“… Chúng ta biết rằng, do
luật thiêng liêng của Thượng đế, các quốc gia, cũng như cá nhân, đều chịu h́nh
phạt trong thế giới này, cho nên làm sao chúng ta không sợ một cách chính đáng
rằng cái họa khủng khiếp của nội chiến đang tàn phá đất nước này chỉ có thể là
một hình phạt giáng xuống chúng ta vì những tội lỗi kiêu căng, với mục đích cần
thiết là để toàn thể chúng ta cải tạo như là một dân tộc. Chúng ta đã được chọn
để nhận những ân huệ quý báu nhất của Thượng đế; chúng ta đã gìn giữ được những
ân huệ ấy trong nhiều năm tháng với hòa bình và thịnh vượng; chúng ta đã phát
triển lên về dân số, về của cải, về sức mạnh như chưa có nước nào phát triển
như thế. Nhưng chúng ta đã quên Thượng đế… Vì vậy chúng ta phải cúi mình trước
Sức Mạnh bị xúc phạm ấy, để xưng những tội của dân tộc ta và để cầu khẩn Thượng
đế khoan hồng và tha tội”.
Khi Lincoln ban hành “Tuyên Bố”
này (1863) nước Mỹ chưa phải là đế quốc. Đúng một thế kỷ sau, trong chiến tranh
Việt Nam, Bob Dylan, trong một bài hát nổi tiếng “Với Thượng đế ở cùng phe”,
chỉ trích mâu thuẫn giữa lý thuyết và hành động của nước Mỹ ngoan đạo. Nhưng dù
sao chăng nữa, vẫn có một cái gì đẹp trong đó, vẫn có cái ý tưởng này để so
sánh với “quốc sỉ” của Trung Quốc: kẻ thù, nên tìm ở trong ta.
Tìm ở trong cái “ta” của chính
ông, kẻ thù của Trung Quốc chính là cái định nghĩa của ông về ông, chính là cái
sức mạnh đã cho phép ông định nghĩa như thế ngày nay: ông là con đẻ của lịch sử
ngày xưa, là trung tâm của thế giới, là vương quốc trị vì thiên hạ. Cái tham
vọng đó thôi thúc ông phải mạnh lên nữa, mạnh hoài, nhưng chính vì vậy mà ông
bất an và ông làm thế giới bất an. Ông bất an vì tham vọng sẽ gặp tham vọng,
sức mạnh sẽ gặp sức mạnh. Do đó ông phải tạo ra kẻ thù ở bên ngoài, tạo ra cái
“quốc sỉ” vô thời gian, vô hạn định, ngòi lửa của chiến tranh. Ông là ông khổng
lồ, nhưng là ông khổng lồ bất an, một “Goliath
insecure” như có tác giả đã
viết 19.
Xét cho cùng, tìm Thượng đế như đồng minh cũng là để tìm an ninh, hỗ trợ an
ninh súng đạn bằng an ninh
tinh thần. Nhưng ngày nay, trong văn hóa Anh Mỹ, an ninh tinh thần ấy còn
nằm ở nơi một ông Thượng đế khác , ông Thượng đế Dân chủ, và ông ấy nằm trong
lòng dân. Trung Quốc không có Thượng đế, không có cả ông Trời mà ngay cả Khổng
Tử cũng kính sợ. Chỉ còn lòng cuồng nhiệt của dân chúng để kích động, để tìm hỗ
trợ an ninh. Nhưng ngay cả trong an ninh tinh thần ấy, ông cũng bất an, vì ông
cứ phải nghe hoài câu nói của tổ tiên ông vọng lại từ Thiên An Môn: “dân như
nước, nước chở thuyền nhưng cũng làm lật thuyền” 20.
Bất an trong an ninh tinh thần, ông lại càng nổ đại bác quốc sỉ vào Biển Đông
của chúng tôi.
Ông muốn gì? Muốn làm cha thiên
hạ. Muốn thuộc địa hóa Việt Nam. Muốn đầy tớ hóa dân ta. Thật là buồn cười khi
ta gọi ông là đồng chí. Đồng chí với chủ nghĩa dân tộc của ông ấy? Đồng chí để
cùng Hán hóa nước ta?
C. H. T.
2 MAD, viết tắt của Mutual Assured
Destruction: phe nào thử tiêu diệt đối phương trước, chắc chắn sẽ bị tiêu diệt
theo.
3 Nhiều quan sát viên nghĩ rằng Trung Quốc đang nghiền ngẫm
một chiến tranh chớp nhoáng. Xem Thomas Hammes, US. eyes on Japan’s Security 3/
Threat of Blockade, allied presence key to deterrence. The Yomiuri Shimbun, April
11, 2014.
4 Jack Levy and Katherine Barbiery, trích
bởi John J. Mearsheimer, Can China Rise Peacefully, Foreign Affairs, April 8,
2014. trang cuối. Đặc điểm này, xảy ra trong thế chiến thứ nhất, cũng được nhắc
đến trong: Michael Vlahos, History’s Warning: A US-China War is Terrifyingly
Possible, The National
Interest, July-August 2014. Vẫn đánh nhau mà vẫn có thể tiếp tục giao
thương: “Economic fears does not brake on war” (Lo ngại về kinh tế không ngăn
chiến tranh).
6 Alain Frachon, Moscou, Pékin et leurs
petits voisins, Le Monde,
16-5-2014. Quan điểm ấy được nhắc thêm một lần nữa trong một bài xã luận ở
trang đầu: Moscou et Pékin, même combat, Le
Monde 22-5-2014. Ngay câu
đầu: “C’est une histoire du monde multipolaire d’aujourd’hui”. Xem thêm ý kiến
của Robert Cohen, China’s Monroe Doctrine, New
York Times, 8-5-2014.
8 Xem James B. Steinberg and Michael
O’Hanlon, Keep Hope Alive. How to Prevent US-Chinese Relations from Blowing Up, Foreign Affairs, July-August
2014.
9 Zheng Wang, Never Forget National Humiliation,
Columbia University Press/New York, 2012, Preface, XIII. Phần thứ II trong bài
viết này phần lớn dựa trên quyển sách này mà tác giả nhận xét là đứng đắn.
Những trích dẫn nào không đề xuất xứ là lấy từ đây.
Nationalism, Alternatives 29, 2004.
www.e-ir.info/2011/national-humiliation-in-china/
http://www.bangkokpost.com/most-recent/417832/xi-demands-stronger-defenses
18 Nhà văn Wang Shuo châm biếm bằng cách kể
một câu chuyện tếu: Trung Quốc hừng hực đầu tư vào việc huấn luyện một catcheur
để trả thù một thất bại trước một catcheur Tây phương. Nhưng trước khi chàng
lực sĩ Trung Quốc vào đấu trường, lực sĩ Tây phương bỗng lăn ra chết. Anh ta tự
tử vì sợ phải đấu với cả một tỷ người chống đối . Quốc sỉ đã rửa sạch.
(Callagan, đã dẫn, notes 54 và 60)
19 Allen Carlson, China’s Conflicted
Olympic Moment, Current
History, Vol 107, N° 701, September 2007
20 Điều mà Brzezinski nói về Nga cũng đúng
cho cả Trung Quốc: “Nga có thể là môt đế quốc hay một nền dân chủ, nhưng không
thể là cả hai”. Xem Ross Terrill, What does China Want?, Wilson Quarterly, Autumn
2005.
